Η δολοφονία της Jina Mahsa Amini

 

Jina Mahsa Amini, μια Ιρανή γυναίκα που δολοφονήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2022, ενώ βρισκόταν υπό κράτηση από την ιρανική Gasht-e Ershad (Περιπολία Καθοδήγησης, επίσης αποκαλούμενη «αστυνομία ηθικής») για «ακατάλληλη» ενδυμασία. Το περιστατικό προκάλεσε οργή στο Ιράν, όπου η οργή προς την κυβέρνηση είχε ήδη φουντώσει, και πυροδότησε ένα διαρκές και εκτεταμένο κίνημα διαμαρτυρίας. Οι διαμαρτυρίες για την δολοφονία της Amini, οι οποίες αντανακλούσαν ένα ευρύ και εκτεταμένο σύνολο παραπόνων που προκλήθηκαν από την επίμονη κυβερνητική αμέλεια, βρήκαν έκφραση στο σύνθημα «Γυναίκα, ζωή, ελευθερία».

Jina Mahsa Amini
Η Amini γεννήθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 1999 και ζούσε στην επαρχία του Κουρδιστάν στο βορειοδυτικό Ιράν. Καταγόταν από κουρδική οικογένεια, η οποία την ονόμασε Jina από την κουρδική λέξη για τη «ζωή». Επειδή η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν περιορίζει τα ονόματα που δεν είναι ούτε περσικά ούτε ισλαμικά, η οικογένεια την καταχώρησε με το περσικό όνομα Mahsa. Ήταν ήσυχη αλλά φιλόδοξη και επρόκειτο να ξεκινήσει σπουδές σε πανεπιστήμιο στα τέλη του 2022. Λίγους μήνες πριν από τον θάνατό της, άρχισε να διευθύνει ένα κατάστημα μπουτίκ που είχε ανοίξει ο πατέρας της για λογαριασμό της.

Κράτηση και δολοφονία
Το 2022 το Ιράν αγωνιζόταν να ειρηνεύσει έναν βαθιά δυσαρεστημένο πληθυσμό. Οι Ιρανοί ήταν ανήσυχοι μετά από χρόνια οικονομικής δυσπραγίας και μια απότομη αύξηση των μέτρων λιτότητας οδήγησε σε σημαντικές διαδηλώσεις και απεργίες τον Ιούνιο και τον Ιούλιο. Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση του προέδρου Εμπραχίμ Ραΐσι αύξησε τις δαπάνες για την ασφάλεια, την επιτήρηση και τη λογοκρισία σε μια προσπάθεια να σταθεροποιήσει τη χώρα. Η αυστηρή επιβολή της κρατικά εγκεκριμένης ενδυμασίας και συμπεριφοράς, όπως καθορίστηκε από την άρχουσα τάξη των κυρίως Περσών σιιτών κληρικών, ήταν μεταξύ αυτών των μέτρων.

Νωρίς το βράδυ της 13ης Σεπτεμβρίου η Amini και ο αδελφός της έφτασαν στην Τεχεράνη για να επισκεφθούν συγγενείς. Καθώς έβγαιναν από τον σιδηροδρομικό σταθμό, οι Gasht-e Ershad συνέλαβαν την Amini για «ακατάλληλη» ενδυμασία και τους είπαν ότι θα την οδηγούσαν σε ένα κέντρο κράτησης για ένα "σωφρονιστικό" μάθημα σχετικά με την υποχρεωτική δημόσια ενδυμασία. Οι Αμινί διαμαρτυρήθηκαν - μόλις είχαν φτάσει στην πόλη και δεν γνώριζαν τις νέες κατευθυντήριες γραμμές για την επιβολή του νόμου - και οι αστυνομικοί απάντησαν με βία. Άλλες γυναίκες που συνελήφθησαν από την Gasht-e Ershad εκείνη την ημέρα ανέφεραν ότι η Jina Mahsa Amini ξυλοκοπήθηκε άγρια στο βαν της αστυνομίας επειδή αντιστάθηκε στη σύλληψη.

Η αιτία της κατάρρευσης της Amini, καθώς και του θανάτου της, παραμένει ασαφής. Στην οικογένεια αρχικά ειπώθηκε ότι είχε υποστεί καρδιακή προσβολή και εγκεφαλικό επεισόδιο. Οι κυβερνητικοί ιατροδικαστές έκαναν λόγο για «πολλαπλή ανεπάρκεια οργάνων που προκλήθηκε από εγκεφαλική υποξία» και ισχυρίστηκαν ότι το περιστατικό σχετίζεται με μια εγχείρηση στον εγκέφαλο που είχαν βρει στα ιατρικά της αρχεία. Όμως η οικογένειά της αρνήθηκε ότι υπήρχαν επιπλοκές από την εν λόγω χειρουργική επέμβαση, η οποία είχε πραγματοποιηθεί περισσότερο από μια δεκαετία νωρίτερα, και απέρριψε τους ισχυρισμούς ότι υπέφερε από προϋπάρχοντα προβλήματα υγείας. Δεν τους επετράπη να εξετάσουν το σώμα της, αλλά φωτογραφίες και βίντεο που ελήφθησαν από την Amini κατά τη διάρκεια της επίσκεψής της στο νοσοκομείο έδειχναν τραύμα στο κεφάλι της.

Αντιδράσεις και διαμαρτυρίες
Η αντίδραση, αρχικά, ήταν τοπική. Η δολοφονία της Amini χτύπησε μια χορδή σε ένα κίνημα δεκαετιών μεταξύ των Κούρδων κατά της δολοφονίας των Κούρδων γυναικών. Στην κηδεία της, στην επαρχία Κουρδιστάν του Ιράν, οι παρευρισκόμενοι φώναξαν το σύνθημα που τόσο συχνά ακούγεται στις κηδείες των Κούρδων γυναικών: «Jin, Jiyan, Azadî» (Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία). Ορισμένες γυναίκες έβγαλαν τις μαντίλες τους καθώς η κηδεία εξελίχθηκε σε διαμαρτυρία. Οι δυνάμεις ασφαλείας συγκρούστηκαν με το πλήθος και η είδηση της σύγκρουσης διαδόθηκε γρήγορα. Σύντομα ξέσπασαν διαμαρτυρίες και σε άλλες πόλεις του Ιράν, με πολλές διαδηλώτριες να επαναλαμβάνουν το άσμα που ακούστηκε στην κηδεία της Amini και να αφαιρούν τις δικές τους καλύψεις κεφαλής.

Αν και το Ιράν είχε πληγεί από αρκετές μαζικές και αξιοσημείωτες διαδηλώσεις τα τελευταία χρόνια, οι διαδηλώσεις που πυροδοτήθηκαν από τον θάνατο του Αμινί αποδείχθηκαν η μεγαλύτερη έκρηξη αναταραχής στο Ιράν από την επανάσταση του 1979. Δεν συγκέντρωσαν μόνο γυναίκες που επιζητούσαν καλύτερη μεταχείριση από το νόμο, αλλά και άνδρες, όπως ο αδελφός της Amini, οι οποίοι ανησυχούσαν για το τι θα σήμαινε ένα όλο και πιο βίαιο κράτος για τους ίδιους και τους αγαπημένους τους. Οι Βελούχοι, οι Αζέροι και οι Άραβες ενώθηκαν επίσης με τους Κούρδους στην οργή για τη μεταχείριση των εθνοτικών και θρησκευτικών μειονοτήτων από το καθεστώς. Ορισμένοι θρησκευόμενοι Ιρανοί εξέφρασαν επίσης την υποστήριξή τους στο κίνημα, συμπεριλαμβανομένων μελών της σουνιτικής μειονότητας καθώς και σιιτών που υποστήριζαν μεγαλύτερη θρησκευτική ελευθερία. Μέχρι το τέλος του έτους, περίπου 20.000 διαδηλωτές είχαν συλληφθεί και τουλάχιστον 500 άλλοι είχαν σκοτωθεί, αριθμοί που ήταν πολύ υψηλότεροι από εκείνους των πιο οργανωμένων αλλά λιγότερο ανθεκτικών διαδηλώσεων του Πράσινου Κινήματος το 2009.

Για μήνες οι διαδηλώσεις προσέφεραν ελπίδα για ουσιαστική αλλαγή. Οι γυναίκες εμφανίζονταν συχνά δημοσίως χωρίς να φορούν την υποχρεωτική μαντίλα, το Gasht-e Ershad είχε φαινομενικά εξαφανιστεί και φήμες έλεγαν ότι η κυβέρνηση θα μπορούσε να καταργήσει εντελώς την απαίτηση κάλυψης του κεφαλιού. Όμως, καθώς οι ταραχές υποχωρούσαν στις αρχές του 2023, φάνηκε ότι η κυβέρνηση σκόπευε μόνο να διπλασιάσει τις συνέπειες. Τον Ιανουάριο η δικαιοσύνη ανακοίνωσε αυστηρότερες ποινές για τους παραβάτες του κώδικα ενδυμασίας. Τον Μάρτιο η κυβέρνηση άρχισε να χρησιμοποιεί κάμερες παρακολούθησης για την επιβολή του. Τον Ιούλιο η Gasht-e Ershad επέστρεψε στους δρόμους.